چرخ خصوصی‌سازی خودرو در پیچ ابهام، سناریوی توقف و تناقض در واگذاری ایران‌خودرو و سایپا
گزارش خبری-تحلیلی اوکی صنعت
به عنوان خبرنگاری که سال‌ها نبض اقتصاد ایران و به‌ویژه صنعت پرفراز و نشیب خودروسازی را دنبال می‌کنم، کمتر موضوعی را به یاد می‌آورم که مانند بحث واگذاری سهام دو غول خودروساز کشور، ایران‌خودرو و سایپا، این چنین با پیچیدگی، اظهارنظرهای متناقض و توقف‌های ناگهانی همراه بوده باشد. در هفته‌های اخیر، این پرونده کهن بار دیگر به صدر اخبار بازگشته و فعالان اقتصادی، سهامداران و افکار عمومی را با سوالات متعددی مواجه کرده است. بیایید با هم نگاهی عمیق‌تر به لایه‌های این ماجرا بیندازیم و سعی کنیم از میان انبوه اخبار و تحلیل‌ها، تصویری شفاف‌تر از آنچه در حال وقوع است، به دست آوریم.
فصل اول: چراغ سبز دولت و امید به خصوصی‌سازی واقعی
داستان از آنجا شروع شد که بارقه‌های امید برای اجرای واقعی اصل ۴۴ قانون اساسی و خصوصی‌سازی شرکت‌های بزرگ دولتی، از جمله ایران‌خودرو و سایپا، دوباره قوت گرفت. سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت، با صراحتی که کمتر از مسئولان اقتصادی شاهد بوده‌ایم، در چندین نوبت (به نقل از ایرنا، روزنامه دنیای اقتصاد و فرارو) اعلام کرد که “دولت برنامه‌ای برای واگذاری سهام خودروسازان دارد و اشکال خاصی در فرآیند واگذاری وجود ندارد.” این اظهارات، در کنار تاکیدات سازمان خصوصی‌سازی مبنی بر اینکه “واگذاری سهام دولت در ایران‌خودرو و سایپا همچنان در دستور کار قرار دارد و خود را مکلف به اجرای این مأموریت می‌داند” (به گزارش خبرگزاری مهر و خبرآنلاین)، فضایی از خوش‌بینی را در بازار سرمایه و میان کارشناسان ایجاد کرد. بسیاری این چراغ سبز را نشانه‌ای از عزم جدی دولت برای پایان دادن به مدیریت دولتی ناکارآمد در این دو بنگاه بزرگ اقتصادی تلقی کردند؛ مدیریتی که به باور بسیاری از تحلیلگران، ریشه بسیاری از مشکلات کنونی صنعت خودرو، از کیفیت پایین تا قیمت‌گذاری دستوری و زیان انباشته است.
فصل دوم: ترمز ناگهانی با ابلاغیه شورای عالی
درست در میانه این خوش‌بینی‌ها، خبری غیرمنتظره همه‌چیز را تحت‌الشعاع قرار داد. خبرگزاری مهر، همشهری آنلاین و پایگاه خبری راهبرد معاصر از نامه‌ای محرمانه پرده برداشتند که بر اساس آن، شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا دستور داده بود “هرگونه واگذاری یا تغییر در سهام ایران‌خودرو و سایپا تا اطلاع ثانوی متوقف شود.” این خبر مانند آب سردی بود که بر پیکره بازار سرمایه ریخته شد.
جالب آنکه، این توقف با واکنش اولیه قوه قضائیه نیز همراه شد. مرکز رسانه قوه قضائیه (به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد) در ابتدا اعلام کرد که چنین موضوعی در شورای مذکور مطرح نشده است. اما طولی نکشید که دبیرخانه همین شورا مجدداً بر صحت خبر توقف واگذاری تاکید کرد و بر ابهامات افزود. این تناقض، خود نشانه‌ای از پیچیدگی و شاید اختلاف‌نظرها در سطوح بالای تصمیم‌گیری بود.
فصل سوم: پس‌لرزه‌های توقف در تالار شیشه‌ای
بازار سرمایه که همواره به اخبار و سیگنال‌های اقتصادی حساسیت بالایی نشان می‌دهد، نخستین جایی بود که طعم گس این تصمیم را چشید. در پی انتشار اطلاعیه‌های شفاف‌سازی از سوی ایران‌خودرو و سایپا در مورد این توقف، نمادهای معاملاتی “خودرو” و “خساپا” در بورس تهران متوقف شدند (روزنامه دنیای اقتصاد و خبرگزاری مهر). این توقف، نه تنها سهامداران این دو شرکت را نگران کرد، بلکه اثری دومینویی بر کل بازار گذاشت و منجر به ریزش ۳۲ هزار واحدی شاخص کل بورس تهران شد (خبرگزاری مهر و روزنامه دنیای اقتصاد). سرمایه‌گذارانی که با امید به شفافیت و رونق ناشی از خصوصی‌سازی به این واگذاری‌ها چشم دوخته بودند، حالا خود را در میانه یک بازی نامشخص می‌دیدند.
فصل چهارم: زمزمه‌های تعویق و ابهامات فزاینده
در این میان، خبر دیگری نیز بر پیچیدگی اوضاع افزود. سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس (به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد) اعلام کرد که “مسئولان سایپا به دنبال گرفتن زمان یک‌ساله برای واگذاری این شرکت هستند.” این درخواست، اگرچه می‌تواند دلایل فنی و مدیریتی داشته باشد، اما در شرایط کنونی، می‌تواند به عنوان تلاشی برای فرار از خصوصی‌سازی یا خرید زمان در میانه این آشفتگی تعبیر شود.
آنچه از صبح روز ۴ خرداد ۱۴۰۴ (بر اساس گزارش تابناک) شاهد بوده‌ایم، سیل اخبار متناقض و تحلیل‌های گوناگون در مورد آینده واگذاری این دو خودروساز بوده است. توقف ناگهانی این فرآیند، آن هم پس از اظهارات صریح وزیر صمت، سوالات متعددی را درباره “فشارهای سیاسی یا اقتصادی پشت این تصمیم” ایجاد کرده است. آیا این توقف، تاکتیکی برای چانه‌زنی‌های پشت پرده است یا نشانه‌ای از نبود یک استراتژی واحد و منسجم در سطح کلان مدیریتی کشور؟
تجربه و تحلیل خصوصی سازی ایران خودرو و سایپا
به عنوان کسی که سال‌ها شاهد وعده‌های مکرر برای خصوصی‌سازی واقعی و چالش‌های پیش روی آن بوده‌ام، این اتفاقات اخیر چند نکته را به روشنی نشان می‌دهد:
- نبود هماهنگی و شفافیت: تناقض در اظهارات و تصمیمات، بزرگترین آسیب را به اعتماد عمومی و فضای کسب‌وکار وارد می‌کند. سرمایه‌گذار، چه داخلی و چه خارجی، نیازمند ثبات در سیاست‌ها و شفافیت در فرآیندهاست.
- مقاومت‌های پنهان: خصوصی‌سازی بنگاه‌های بزرگ با منافع گسترده، همواره با مقاومت‌هایی از سوی ذی‌نفعان وضع موجود روبرو بوده است. شناسایی و مدیریت این مقاومت‌ها، نیازمند اراده سیاسی قوی و برنامه‌ریزی دقیق است.
- اهمیت آماده‌سازی: واگذاری سهام شرکت‌های بزرگ دولتی، صرفاً یک معامله مالی نیست. این فرآیند نیازمند آماده‌سازی فنی، مالی، حقوقی و حتی اجتماعی است. شاید درخواست سایپا برای تعویق یک‌ساله، اگر با هدف اصلاح ساختار و آمادگی بهتر برای واگذاری باشد، بتواند در بلندمدت مفید واقع شود، به شرطی که این زمان، بهانه‌ای برای تعلل بیشتر نباشد.
راهکارهای علمی و مسیر پیش رو
کارشناسان اقتصادی معتقدند که برای خروج از این وضعیت، چند راهکار کلیدی وجود دارد:
- شفافیت حداکثری: دلایل توقف واگذاری باید به طور شفاف برای افکار عمومی و فعالان اقتصادی توضیح داده شود.
- اجماع در سطوح عالی تصمیم‌گیری: یک نقشه راه مشخص و مورد توافق همه نهادهای ذی‌ربط برای خصوصی‌سازی باید تدوین و به طور عمومی اعلام شود.
- قیمت‌گذاری کارشناسی و واقعی: فرآیند واگذاری باید به گونه‌ای باشد که حقوق دولت و بیت‌المال حفظ شده و در عین حال، جذابیت لازم برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را داشته باشد.
- توجه به اهلیت خریداران: صرف واگذاری مهم نیست، بلکه واگذاری به افراد یا مجموعه‌هایی که توانایی فنی، مدیریتی و مالی برای بهبود عملکرد این شرکت‌ها را دارند، اهمیت حیاتی دارد.
داستان واگذاری ایران‌خودرو و سایپا هنوز به پایان نرسیده و به نظر می‌رسد فصل‌های دیگری نیز در پیش رو داشته باشد. آنچه مسلم است، صنعت خودروی ایران در یک پیچ تاریخی قرار گرفته و تصمیماتی که امروز گرفته می‌شود، آینده این صنعت و میلیون‌ها ایرانی که به نوعی با آن در ارتباط هستند را رقم خواهد زد. باید منتظر ماند و دید که آیا سکان این کشتی بزرگ به سمت ساحل آرام خصوصی‌سازی واقعی و کارآمد هدایت خواهد شد یا همچنان در دریای پرتلاطم مدیریت دولتی و تصمیمات خلق‌الساعه باقی خواهد ماند.
پرسش و پاسخ متداول:
س ۱: چرا واگذاری سهام ایران‌خودرو و سایپا اینقدر مهم است؟ ج: این دو شرکت، بزرگترین خودروسازان کشور هستند و نقش مهمی در اشتغال، تولید ناخالص داخلی و زنجیره تامین قطعات دارند. نحوه مدیریت و عملکرد آن‌ها تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور و زندگی مردم دارد. خصوصی‌سازی صحیح می‌تواند به افزایش بهره‌وری، کیفیت و رقابت‌پذیری آن‌ها کمک کند.
س ۲: علت اصلی توقف اخیر واگذاری چه بوده است؟ ج: بر اساس اخبار منتشر شده، توقف به دستور شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا بوده است. دلایل دقیق و رسمی این تصمیم هنوز به طور کامل شفاف‌سازی نشده، اما گمانه‌زنی‌ها از فشارهای سیاسی تا نیاز به بررسی‌های بیشتر را شامل می‌شود.
س ۳: تاثیر این توقف بر قیمت خودرو در بازار چه خواهد بود؟ ج: به طور مستقیم، توقف واگذاری سهام لزوماً نباید تاثیری فوری بر قیمت خودرو در بازار داشته باشد. اما اینگونه نوسانات و ابهامات در سیاست‌گذاری‌های کلان می‌تواند منجر به بی‌ثباتی در بازار و انتظارات تورمی شود که خود می‌تواند بر قیمت‌ها اثر بگذارد.
س ۴: آیا این اولین بار است که واگذاری این شرکت‌ها با مشکل مواجه می‌شود؟ ج: خیر، بحث خصوصی‌سازی ایران‌خودرو و سایپا سابقه‌ای طولانی دارد و بارها با چالش‌ها، تاخیرها و تغییر در برنامه‌ها مواجه شده است.
س ۵: چشم‌انداز آینده واگذاری این دو خودروساز چگونه است؟ ج: در حال حاضر، آینده این واگذاری در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. تا زمانی که دلایل توقف به طور شفاف اعلام نشود و یک برنامه زمان‌بندی شده و مورد اجماع برای ادامه فرآیند ارائه نگردد، پیش‌بینی دقیق دشوار است. همه چیز به تصمیمات آتی نهادهای مسئول بستگی دارد.
لینک‌های مهم اوکی صنعت